Szczał lechicki #4 Bolesław Zapomniany czy Wymyślony?

Z lechickiego zaczarowanego kapelusza, można wyciągnąć różne rzeczy, bynajmniej nie królika, lecz masę soczystych bzdur i pomówień. Dziś zajmiemy się postacią rzekomego władcy Bolesława Zapomnianego, którego zwolennicy fantazmatu Wielkiej Lechii próbują włączyć do swojego pocztu królów (i cesarzy) Lechii.

Jedni twierdzą, że Bolesław Zapomniany, syn Mieszka II, został wymazany z uwagi na to, że był poganinem. Drudzy robią z niego cesarza wschodu i słowiańskiego męczennika, znanego z okrutnych rządów. A co jeśli wykażemy, że Bolesław zwany Zapomnianym, jest po prostu wytworem i pomyłką pisarzy? 

Nadrzędną zasadą historyka jest niewierzenie w opowieści. Pierwsze informacje o Bolesławie Zapomnianym pojawiają się dość późno w rodzimym dziejopisarstwie, ponieważ ta enigmatyczna postać odnotowana jest dopiero w XIV-wiecznej Kronice Wielkopolskiej. Po śmierci Mieszka II, władzę miał przejąć jego syn Bolesław, który w latach swoich rządów (tj. 1034–1038), wykazał się krwawymi i okropnymi rządami, za co został wymazany z kronik. Tłumaczyliśmy już wielokrotnie, że głównym argumentem za istnieniem czegoś w przeszłości, dajmy na to zdarzenia z XI wieku, nie może być źródło z XIV wieku (z uwagi na wiarygodność przedstawianych wydarzeń przez pisarzy). Jak wykazali historycy zwłaszcza na przestrzeni ostatnich lat: Gerard Labuda [w rozprawie Mieszko II król Polski (1025–1034)] i Kazimierz Jasiński (Rodowód pierwszych piastów), dziejopis kroniki najprawdopodobniej zetknął się z Rocznikami z Hildesheim (Annales hildesheim), w których mowa o Bezprymie (synu Chrobrego), lecz w swoich zapisach przekształcił go na Bolesława. W ten sposób pisarz chciał uzupełnić wakat powstały na tronie polskim w latach 30.

Tajemnicza postać Bolesława przewija się w książce Janusza Bieszka Chrześcijańscy Królowie Lechii, poświęcając temu rzekomego władcy dość spory biogram (s. 131–139). Autor uznaje historyczność Bolesława, przedstawiając go, jako tego, który miał przywrócić religię i zwyczaje słowiańskie: Obserwując bezwzględność i okrucieństwo cesarza, papieża oraz możnowładców świeckich i kościelnych w stosunku do swoich bliskich, okrutnie zamordowanych, a także siłowe wprowadzanie niewolniczego systemu feudalno-religijnego, postanowił odpowiedzieć podobnymi metodami. Stanął w obronie swojego słowiańskiego ludu, Ariów-Słowian, którzy jeszcze 50 lat wcześniej żyli w rodach zupełne inaczej, w zgodzie z naturą i przyrodą, oraz mieli swoją religię – wedyjski arianizm, nazywany przez kler arogancko i lekceważąco pogaństwem. I to była w skrócie cała filozofia jego panowania – wrócić do korzeni Słowiańszczyzny (s. 133–134). Jest to fragment, który należy rozumieć jako subiektywne odczucie autora, niepoparte żadnymi argumentami, bo skoro przed XIV wiekiem nikt nie przybliża nam sylwetki domniemanego władcy, to co my wiemy na jego temat? Na to pytanie J. Bieszk podaje wyliczankę źródeł, będące dowodem – jak pisze – bezpośrednim lub pośrednim na istnienie Bolesława. Zobaczmy.

1. Kronika Baszko Godzisława (XIV wiek – przyp. red.)

2. Kronika Wielkopolska (XIV wiek – przyp. red.)

Podajemy te kroniki razem, ponieważ Baszko to Kronika Wielkopolska. J. Bieszk wybiera sobie z kubła internetowego stare XIX-wieczne wydania, które prezentują stan wiedzy w pierwocinach nowoczesnych badań krytycznych nad rękopisami. Gdyby autor nie odrzucił współczesnych badań, wiedziałby, że Baszko to w istocie Kronika Wielkopolska. Wszystko wskazuje na to, że to właśnie ten przekaz piśmienniczy stworzył postać Bolesława, myląc go z Bezprymem, ponieważ żadne źródło wcześniejsze nie podaje bezpośrednio z imienia takiego władcy. Późniejsi pisarze wzorowali się na przekazie Wielkopolanina, a pośrednio też na Długoszu, który sprawę rozwinął.

3. Kronika węgierska na początku wieku XII

Jak pisze autor: Kronika węgierska z początku XII wieku opisuje interwencję zbrojną Bolesława na Węgrzech w imieniu wypędzonych książąt oraz po powrocie do kraju jego udział w polowaniu (s. 135). Podaje też cytat z jakieś starej edycji, nie bacząc wcale, że fragment tyczy się najprawdopodobniej wyprawy Bolesława Szczodrego na Węgry. Sam tekst jest jednak problematyczny i zawiera wiele błędów rzeczowych i logicznych, których tutaj rozwijać nie będziemy. Jedno jest pewne, kronika ta, to żaden dowód na istnienie Bolesława Zapomnianego.

4. Kosmasa kronika Czechów (XI–XII wiek – przyp. red.)

J. Bieszk nie precyzuje, lecz można sądzić, że chodzi tutaj autorowi o ustęp, w którym czeski kronikarz informuje o śmierci w 1037 roku Bolesława. Jakiego? Wszystko wskazuje nie na Bolesława Zapomnianego lecz na księcia czeskiego Bolesława Rudego. Przesłanką jest tutaj informacja mówiąca o oślepieniu rzeczonego Bolesława przez Mieszka (błąd pisarza, chodzi tutaj o Chrobrego, który faktycznie pozbawił wzroku czeskiego księcia).

5. Kronika z Braunweiler (Annales Brunwilarenses – przyp. red.)

W którym miejscu jest coś o Bolesławie, synu Mieszka II tego nie wiemy, a J. Bieszk tego nie precyzuje. Zwłaszcza, że kronika nie mówi nic o potomstwie Mieszka II. Występuje tutaj nie do końca jasny fragment o złym traktowaniu Rychezy przez Mieszka II.

6. Annales Polonorum I

J. Bieszk pisze tak o tym zabytku piśmienniczym: Także Annales Polonorum I (patrz bibliografa) podały "1038. mortuo rege Bolezlao" (1038. zginął król Bolesław) – dalej dodano pomyłkowo (lub specjalnie) tekst z okresu ponad 40 lat późniejszego (z j. Łacińskiego tłumaczył autor) (s. 137). Po pierwsze, Bolesław Zapomniany nie był królem, bo wszystko wskazuje na to, że nie istniał. Poważny autor nie powinien wyciągać tak pochopnych wniosków. Po drugie, rocznikarz raczej nie użył tutaj słowa mortuo jako zginąć, tylko jako umrzeć. Język łaciński jest wieloznaczny i wszystko zależy od kontekstu, w którym pisarz tworzył tekst. Być może, gdyby faktycznie Bolesław Zapomniany miał zginąć użyłby czasownika pereo, perii, peritum, perire, czyli Boleslaus peritus? Tego nie wiemy i już nigdy się nie dowiemy. Poza tym o jakie Annales polonorum chodzi autorowi? A no chodzi o wydanie w Monumenta Germaniae Historica z 1846 r., tylko, że nie został podany tom, o który chodzi. Ale chwilę! Zaraz, zaraz! J. Bieszk oskarżający Lelewela o niemieckie korzenie i fałszowanie historii polski pod dyktando zaborcy, korzysta z... niemieckiego (zaborczego) wydawnictwa!?

7. Rocznik małopolski i Kodeks tyniecki

Chybiony dowód. W roczniku Bolesław Krzywousty nazwany jest Bolesławem IV, oznaczałoby to, że między Chrobrym a Szczodrym był jeszcze jakiś Bolesław, jednak w tym samym źródle Krzywousty występuje również jako Bolesław III. W Kodeks tyniecki też niczego nie dowodzi. Sam autor nie wie o czym pisze, a szasta przekazami na lewo i prawo.

8. Tabula regnum Poloniae

Jest późnym źródłem XIV-wiecznym, prawdopodobnie nastąpiła tutaj interpolacja wersji z Kroniki Wielkopolskiej. Żaden dowód pośredni czy bezpośredni. 

J. Bieszk wymienia jeszcze takie źródła jak Modlitewnik Gertrudy, Saxo Annalista czy Nestora kronikę ruską. Mają udowadniać istnienie Bolesława, bez podania jego imienia. Pamiętajmy więc, że przedstawiane źródła powstawały w różnych miejscach i czasie, a co za tym idzie miały różne podstawy (inne filiacje). Autor nie wymienia tutaj wielu innych źródeł, które w badaniach nad historycznością Bolesława Zapomnianego powinien uwzględnić, ale po co, skoro to tylko komplikowanie sobie życia. Zadajmy więc w tym miejscu następujące pytania: dlaczego o Bolesławie Zapomnianym nie wspomina kronika anonimowego kronikarza zwanego Gallem? Dlaczego nic nie pisze tak chętnie cytowany przez zwolenników fantazmatu Wielkiej Lechii w kwestii przedchrześcijańskiej Polski Mistrz Wincenty? Czemu autor pod tym kątem nie analizował takich źródeł jak Annales hildesheim, Rocznik mazowiecki, Chronicon augiensis Hermana z Reichenau, Roczniki Magdeburskie czy Dzieje cesarza Konrada Wipona? Skoro Bolesław Zapomniany istniał i rządził w tym czasie, to dlaczego nie było żadnej reakcji na najazd Brzetysława w 1038 r.? Bo po prostu żaden Bolesław Zapomniany nie istniał! A na koniec, czemu w swojej pracy J. Bieszk nie cytuje fundamentalnej na swoich badań prac Gerarda Labudy czy Kazimierza Jasińskiego?

Odpowiedź jest prosta. Bo ich po prostu nie zna. Oddajmy jeszcze na chwilę głos autorowi: Kupiłem dwa albumy z pocztem władców, wydane w 2014 i 2015 roku i nadal nie znalazłem w nich Bolesława II Zapomnianego. Dlaczego? Uważam, że najwyższy czas skończyć z tym kuriozum, albowiem badacz historii ma obowiązek mówić prawdę (według swojej najlepszej wiedzy) o udowodnionych faktach czy postaciach historycznych i ma obowiązek informować o tym społeczeństwo. […] Na cesarzu Bolesławie II Sprawiedliwym, zwanym Zapomnianym, w roku jego śmierci – 1038, kończy się okres Cesarstwa Lechii, inaczej Polanii, który trwał 38 lat, od 1000 do 1038 roku, co m. in. potwierdziły tytuły dwóch kronik średniowiecznych, a mianowicie Galla Anonima i Piotra z Byczyny (s. 138).

O domniemanej cesarskości, o której J. Bieszk wspomina napisaliśmy w tym miejscu ZOBACZ. Dlaczego w pocztach zakupionych przez autora nie znajduje się Bolesław Zapomniany? Bo nic pewnego o nim nie wiemy. Poczet królów to nie jest tablica ogłoszeń, na której każdy może coś napisać. Gdzie Gall pisze o cesarskości Lechii? Wykazaliśmy już, w poprzednim wpisie, że niczego takiego nie odnotowuje. Jak można uważać Kronikę książąt polskich Piotra z Byczyny jako kronikę cesarzy, która na dodatek powstała w połowie XIV wieku!? A co z tablicami cesarzów Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego? Jest tam Chrobry, Lambert czy Bolesław Zapomniany? Być może czas, aby faktycznie informować społeczeństwo o faktach zgodnych ze źródłami i badaniami?

J. Bieszk próbuje po prostu podgrzewać stary, (obalony) pomysł historyków końca XIX wieku (Balzer, Wojciechowski). Dziwnym trafem, autor nic nie wspomina chociażby o pracach Stanisława Kętrzyńskiego, który jako pierwszy wykazał, że Bolesław Zapomniany to Bezprym. Oczywiście można bajać, że Kazimierz Odnowiciel nie był pierworodnym, bo przeznaczony był do stanu duchownego, że Kazimierz to nie jest piastowskie imię (wcześniej się nie pojawia). Nic to jednak  nie wnosi konkretnego w pole dyskusji.

Jak pokazaliśmy wskazane przez autora źródła wykazują jedynie, że nikt o Bolesławie nic nie wie. Skąd więc pewność autora w tych słowach: Również, co istotne z chwilą śmierci tego władcy zaczęła obowiązywać i funkcjonować nowa, druga klątwa kościelna rzucona na niego i naród słowiański Lechii, a swoją moc straciła już niepotrzebna pierwsza klątwa Gaudentego (s. 139). Być może z tą klątwą jest jak z Bolesławem Zapomnianym, czyli po prostu została wymyślona?

Sygillusz