O tym, jak miasto Kraków pozbywa się swojego herbu

Wyobraźcie sobie następującą sytuację: jesteście włodarzami miasta o wielowiekowej historii i tradycji (dawna stolica rozległego państwa), pracujecie w Wydziale Promocji i Turystyki, macie do dyspozycji herb, który należy do najstarszych herbów miejskich w Polsce. Co robicie? Ano, w Krakowie już odpowiedzieli na to retoryczne pytanie, bowiem urzędnicy nie chcą takiego herbu, więc pozbywają się go z przestrzeni miejskiej i zastępują go nowoczesnym logo!

Sprawa jest bulwersująca nie tylko ze względów na brak poszanowania dla tradycji i historyczności herbu miasta. Okazuje się bowiem, że urzędnicy łamią prawo, które sami stworzyli! Zarządzenia prezydenta miasta Krakowa z dnia 31 maja i 13 czerwca 2017 roku w sprawie zasad posługiwania się symbolami Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa oraz stworzona na tej podstawie księga znaku, jasno mówią, gdzie powinien być stosowany herb. Problem w tym, że zamiast herbu stosuje się w tych wszystkich miejscach logo (m. in. na wizytówkach poszczególnych wydziałów miasta, papierze firmowym prezydenta miasta i przewodniczącego rady miasta, akcydensach promocyjnych etc.). Dodać należy, że logo wyparło już całkowicie herb ze strony internetowej i social-mediów miasta Krakowa.

Od 1997 roku Kraków posiada logo, które przedstawia plan Rynku Głównego z lotu ptaka. W ubiegłym roku, znak został odświeżony. Obecna wersja bardziej przypomina jednak obwarzanka krakowskiego, niż rzeczony koncept plan rynku. Uproszczeniu uległ też herb, jednak zgodnie z tradycją heraldyczną. Przygotowano wersję jedno i wielobarwną. Obecna kompozycja graficzna pozwala na użycie herbu w małej skali na różnych akcydensach czy plakatach. Mimo wszystko, urzędnicy stosują logo wszędzie, gdzie tylko się da. Nic więc dziwnego, że z przestrzeni miejskiej herb po prostu znika.

Jest to niepokojący sygnał. Nie wiem skąd takie postępowanie urzędników. W europejskich miastach herb – jaki by on nie był – jest eksponowany na każdym kroku. Świadczy to nie tylko o tradycji i historii, ale podkreśla rangę, prestiż i świadomość historyczną włodarzy i mieszkańców danego miasta. Herb, wbrew temu, co sądzi się w Wydziale Promocji i Turystyki Miasta Krakowa, nie jest tylko ozdobnikiem fasady starych budynków, ale jest znakiem prawnym, uwierzytelniającym instytucję, z którym utożsamiają się sami mieszkańcy. Jest ponadczasowy i niezmienny.

Warto więc przypomnieć urzędnikom, że geneza herbu nie sięga 20 lat wstecz i nie jest widzimisię poprzedniej władzy. Źródła krakowskiego herbu należy szukać w przedstawieniach pieczęci miejskich, gdyż to one decydowały o kształcie godła i herbu. I tak, na jednej z najstarszych pieczęci Krakowa – wielkiej wójtowskiej z przełomu XIII i XIV wieku – przedstawiono mur miejski z trzema wieżami i otwartą bramą. Nad środkową wieżą umieszczono tarczę z nieukoronowanym orłem, a na dwóch bocznych wieżach świętych patronów miasta i katedry wawelskiej – św. Wacława i św. Stanisława. Po bokach kompozycji powtarza się dwukrotnie ukoronowany herb książąt kujawskich (wiąże się z panowaniem Leszka Czarnego w Krakowie i jego dążeniami do zjednoczenia państwa Polskiego). W otwartej bramie ukazano klęczącą postać w trakcie modlitwy – istnieje przypuszczenie, że może symbolizować wójta miasta. Jak więc widać, na najstarszej pieczęci miejskiej występują wszystkie elementy, które współcześnie współtworzą herb naszego miasta: mur z trzema wieżami, orzeł i korona.

Na przestrzeni następnych wieków na pieczęciach, iluminacjach ksiąg miejskich, grafice książkowej czy na zabytkach rzemiosła architektonicznego przedstawiano różne wersje herbu Krakowa (z konieczności prezentuję tylko ikonografię pieczęci). W latach międzywojennych doszło do ostatecznego wykształcenia się herbu w postaci, takiej, jak znamy go dzisiaj. Dokumentację historyczno-heraldyczną wykonał Marian Friedberg, który w 1937 r. przedstawił projekt plastyczny herbu w dwóch wariantach kolorystycznych tarczy – błękitnym i złotym. Wybuch II wojny światowej nie pozwolił rządzącym na uzyskanie zatwierdzenia w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Dopiero przełom 1989 roku pozwolił na zakończenie tego procesu. Najpierw herb został dopracowany przez historyków Zenona Piecha i Wojciecha Drelicharza oraz plastyczkę Barbarę Widłak. Projekt Friedberga błędnie wykorzystywał w herbie godło państwowe. Zmieniono zatem kształt orła oraz korony, nawiązując do pieczęci wielkiej koronnej Zygmunta Augusta. W ten sposób herb odnosi się ideowo do złotego wieku Krakowa i podkreśla jego stołeczność i królewskość. Obecny, skorygowany herb, został zatwierdzony przez Radę Miasta Krakowa w 2002 roku, a następnie przez organy ministerialne.

Jak więc skrótowo zaprezentowano, Kraków ma niezwykle bogaty w treści historyczne i ikonograficzne herb, z którego osoby rządzące miastem świadomie rezygnują. Świadczy to o braku wiedzy i poczucia czym był herb i jaką współcześnie powinien odgrywać rolę. Postęp i nowoczesność nie zawsze oznaczać musi bezrefleksyjne uleganie trendom, zwłaszcza w mieście, który swoją markę, prestiż i uznanie zawdzięcza historii i tradycji.

Do sprawy będziemy wracać.

(aw)

Polecam artykuł Zenona Piecha na ten temat, który ukazał się w Gazecie Krakowskiej: ZOBACZ

Chętnych pogłębienia historii herbu Krakowa odsyłam do następujących pozycji:

M. Friedberg, Herb miasta Krakowa, Rocznik Krakowski, t. 28 (1938), s. 97–136 ZOBACZ

Z. Piech, Skąd wziął się i co oznacza Orzeł w herbie Krakowa? Ze studiów nad genezą, etapami rozwoju i treściami ideowymi herbu miasta, [w:] Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Bieniakowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin i czterdziestopięciolecie pracy naukowej, red. A. Radzimiński, A. Supruniuk, J. Wroniszewski, Toruń 1997, s. 369–388.

W. Drelicharz, Z.Piech, Dawne i nowe herby Małopolski, Kraków 2004.