W
dniach 7–8 maja 2015 roku odbyła się II Ogólnopolska
Studencko-Doktorancka Konferencja Nauk Pomocniczych Historii
„Staropolska ikonografia a nauki pomocnicze historii”. Sesja
została zorganizowana przez Sekcję Nauk Pomocniczych Historii Koła
Naukowego Historyków Studentów UJ. Miejscem obrad była sala nr 56
Collegium Novum. Organizatorzy postanowili dedykować konferencję
prof. Stanisławowi Krzyżanowskiemu (1865–1917), w 150. rocznicę
urodzin tego wybitnego mediewisty i pioniera badań z zakresu nauk
pomocniczych historii w Polsce.
W
czasie trwania sesji, referenci reprezentujący różne dyscypliny
nauk humanistycznych przedstawiali rozliczne funkcje i treści
ideowe, jakie niosą ze sobą zabytki ikonografii z okresu
staropolskiego, zwłaszcza z perspektywy nauk pomocniczych historii,
takich jak heraldyka, sfragistyka, nauka o znakach władzy i państwa,
język i kultura literacka w relacji ze źródłami wizualnymi. W
konferencji udział wzięło 21 referentów (12 doktorantów oraz 9
studentów): historyków, historyków sztuki i archeologów,
pochodzących głównie z Uniwersytetu Jagiellońskiego (12), a także
z Uniwersytetu Łódzkiego (5), Uniwersytetu Rzeszowskiego (2),
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (1) oraz z Uniwersytetu im.
Adama Mickiewicza w Poznaniu (1).
W
pierwszym dniu obrad (7 maja), konferencję otworzył Artur Wójcik,
przewodniczący Sekcji Nauk Pomocniczych Historii KNHS UJ, który w
imieniu organizatorów powitał uczestników i słuchaczy. Następnie
kolejno, dyrektor Instytutu Historii UJ dr hab. Sławomir Sprawski,
kierownik Zakładu Nauk Pomocniczych Historii UJ i opiekun KNHS UJ dr
hab. Zenon Piech, prof. UJ; oraz wiceprezes ds. organizacyjnych KNHS
UJ Wojciech Micygała; dołączając się do słów powitania,
podkreślili wagę tego typu konferencji, które poświęcone są
zagadnieniom NPH. Stosunkowo rzadko młodzi badacze nauk pomocniczych
historii mają możliwość przedstawienia wyników swoich badań na
specjalnej przygotowanej dla nich sesji. Dlatego też, sądząc po
ilości zgłoszeń i zainteresowaniu, można odnieść wrażenie, że
konferencja była niejako „wyczekiwana”.
Drugim
punktem rozpoczętej konferencji był wygłoszony wykład dr. hab.
Zenona Piecha, prof. UJ, w którym poruszył problematykę pieczęci
jako źródła ikonograficznego. Przedstawił cechy tego źródła
(treści typowe, indywidualne oraz skonwencjonalizowane). Uczony,
wskazał również walory oraz ograniczenia wynikające z badania
ikonografii na materiale sfragistycznym. Podkreślił, że ważne
jest podejście źródłoznawcze do badań ikonograficznych, idąc
przykładem pieczęci, nie można traktować ich jedynie jako nośnika
informacji, lecz ważna jest również struktura źródła oraz
kanały komunikacji. Na zakończenie Z. Piech dodał, iż dzieje
polskich badań sfragistycznych toczyły się równymi etapami,
jednak ostatnimi czasy widać wyraźnie, iż badania te trwają
intensywniej, co jak się okazało mieliśmy na to dowody w postaci
referatów w dalszej części obrad.
W
panelu pierwszym zaprezentowano trzy wystąpienia. Pierwsze nosiło
tytuł „Polichromia, rzeźba, kafel – przedstawienia herbu
Wieniawa z zamku w Baranowie Sandomierskim”, został
przygotowany przez mgr Paulinę Gorazd-Dziuban (URz). W referacie
została przedstawiona analiza przemian herbu Wieniawa, będąca
wynikiem badań archeologicznych, architektonicznych oraz
historycznych. Jak podkreśliła referentka, zachowany materiał
ruchomy i nieruchomy jest doskonałą dokumentacją do poznania
kultury materialnej zamku w Baranowie Sandomierskim, będący
rezydencją Leszczyńskich.
Następne
dwa referaty, mgr Ewy Kurak (UJ) o Łukaszu Paprockim jako
heraldyku oraz mgr. Bartłomieja Wołyńca (UJ), „Ostoja
Jaśnie Wielmożnego Piestrzyckich Domu”, czyli legenda herbowa na
teatralnej scenie, ukazały niezwykle ważną część
piśmiennictwa heraldycznego. Pierwsze wystąpienie przypomina postać
krewnego Bartłomieja Paprockiego, Łukasza, który nie jest w
naszych badaniach historycznych postacią tak dobrze rozpoznaną jak
autor Herbów rycerstwa polskiego. Uświadamia nas, że w
piśmiennictwie heraldycznym było wielu pisarzy niższego rzędu,
którzy zostawiali swoje dzieła w rękopisach, przez co dzisiaj
pozostają nieznani. W przypadku wystąpienia mgr. Wołyńca,
pojawiła się z kolei kwestia recepcji przez pisarzy staropolskich
dzieł, w których pojawiają się mało wiarygodne informacje
genealogiczne.
W
panelu drugim, uczestnicy wysłuchali dwóch referatów dotyczące
sfragistyki, mgr Ewy Kozaczkiewicz (UJ), Pieczęcie z
przedstawieniem uczonego z księgą. Rozwój ikonografii pieczęci
duchowieństwa metropolii gnieźnieńskiej na tle europejskim
oraz mgr Grzegorza Trafalskiego (UŁ), Pieczęć warszawskich
rękawiczników ze zbiorów Muzeum im. Jerzego Dunin-Borkowskiego
w
Krośniewicach. Referentka zaprezentowała nieznany zbiór pieczęci
kanonickich polskiej prowincji kościelnej z przedstawieniem vir
doctus cum libro, w których pojawia się pytanie o drogi
rozprzestrzeniania się tego typu wizerunku napieczętnego oraz o
znaczenie, jakie nadawano mu jako wyobrażeniu identyfikującemu
poszczególnych dysponentów. Z kolei referat mgr. Trafalskiego,
traktował o charakterystyce ikonografii wymienionej w tytule
pieczęci warszawskich rękawiczników (zwłaszcza analiza herbu
Warszawy na wyobrażeniu napieczętnym), a także zagadnienia
związane z legendą na otoku.
Trzeci
panel otworzyło wystąpienie Karola Łukomniaka (UŁ), zatytułowane
Sposoby zamykania pomieszczeń i okucia elementów wystroju
wnętrz. Późnośredniowieczna ikonografia kluczem do interpretacji
zabytków kultury materialnej. W oparciu o wybrane zabytki autor
referatu przeanalizował, w jaki sposób przedstawiano w ikonografii
artefakty takie jak klucze, zawiasy czy okucia. Analiza ta, ma ogromy
walor poznawczy, gdyż pozwala odpowiedzieć na pytanie, na ile te
elementy były odzwierciedleniem rzeczywistości.
Następnie
swój referat wygłosiła mgr Pauliny Kowalczyk (KUL), Polichromia
kościoła pw. św. Michała Archanioła w Binatowej, jako źródło
do analizy idei ecclesia trumphans. Prelegentka przedstawiła
program ikonograficzny binarowskiej świątyni, w którym odnaleźć
można motywy pasyjne, maryjne, eschatologiczne, hagiograficzne i
modlitewne. Dla znacznej części przedstawień na XVII-wiecznej
polichromii (przede wszystkim rydwan, symbolizujący określoną w
tytule ideę kościoła triumfującego – ecclesia trumphans), można
powiązać z rysunkami i grafikami, które funkcjonowały przed
powstaniem malowidła.
Kolejne,
ostatnie wystąpienie w panelu, przeniosło słuchaczy znów w
zagadnienia sfragistyki, tym razem pieczęci parafialnych. Mgr Artur
Karpacz (UJ), zaprezentował temat Typariusz pieczętny z dawnego
kościoła pw. Św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Krzeszowie, a
przestrzeń wiejskiej świątyni, w którym omówił problematykę
wspomnianego w tytule tłoka z II poł. XVIII w., w ujęciu
kościelno-prawnym, poszukując związków między wyobrażeniem
typariusza, a wezwaniem kościoła krzeszowskiego i ikonografią
świętych patronów wzmiankowanej świątyni.
Kolejny
panel poświęcony był ponownie zagadnieniom heraldycznym. Rozpoczął
się referatem Mateusza Gila (UJ), Liber beneficiorum dioecesis
Cracoviensis jako źródło do heraldyki rycerskiej (część
katedralno-kolegiacka). Referent przedstawił analizę danych
zawartym w dziele długoszowym pod kątem problematyki
genealogiczno-heraldycznej. Został w wystąpeniu przedstawiony
problem rodowego nazewnictwa, a także obraz funkcjonowania tego
mechanizmu w II poł. XV w. na obszarze biskupstwa krakowskiego.
Następny
referent, Przemysław Kaleta (UAM), przedstawił wystąpienie
zatytułowane Biskup Janisław – Korab czy Synkot-Doraj? O
pewnej hipotezie Janusza Bieniaka. Prelegent stwierdził w swoim
wystąpieniu, że pieczęć abp. Janika jest dowodem potwierdzającym
przypuszczenie, które wyraził w jednym ze swoich artykułów
Janusza Bieniaka, jakoby był on herbu Synkot-Doraj, nie zaś Korab.
Zdaniem referenta w polu pieczęci można dostrzec drzewo, które
interpretować można jako godło tego herbu.
Kolejne
wystąpienie – mgr. Pawła Kocańdy (URz), XVIII i XIX.-wieczne
źródła ikonograficzne w perspektywie badań nad polskimi zamkami
średniowiecznymi – uświadomiło obecnym na sali, jaką
wartość mają źródła ikonograficzne w postaci szkiców i
rysunków zamków wykonywanych na przełomie XVIII i XIX w., które
dzisiaj zachowały się w postaci ruin lub po prostu przestały
istnieć. Ostatni referat, Karoliny Trybek (UJ), Inwentarz Katedry
Wawelskiej z roku 1563 jako źródło do poznania fundatorów i ich
herbów, dotyczył tytułowego inwentarza katedry, który został
przez prelegentkę krótko scharakteryzowany. Zwróciła ponadto
uwagę, na ile może być on pomocny w badaniach nad herbami
fundatorów darów dla wawelskiej katedry. Po zakończeniu
wystąpienia, odbyła się krótka dyskusja, po czym zakończono
pierwszy dzień obrad.
***
Drugi
dzień obrad, 8 maja (piątek) rozpoczął się wyjściem uczestników
i słuchaczy konferencji do trzech krakowskich kościołów:
Mariackiego, Dominikanów i Franciszkanów. Wyjście zgodnie z
podanym w programie tytułem W kręgu ikonografii i epigrafiki:
nagrobki, epitafia i portrety w kościołach krakowskich, dotyczył
źródeł ikonograficznych i epigraficznych znajdujących się w
wyżej wymienionych świątyniach. Osobą oprowadzającą był dr
hab. Zenon Piech, prof. UJ. Następnie, uczestnicy udali się na
dalszą część obrad do Collegium Novum.
Pierwszy
panel drugiego dnia konferencji otworzył referat Jana Jakuba
Grabowskiego (UJ), zatytułowany Porta Fidei – Brama Wiary.
Problematyka wystąpienia dotyczyła drzwi płockich, które obecnie
znajdują się w portalu soboru św. Zofii w Nowogrodzie Wielkim.
Kolejny referent, mgr Łukasz Fabia (UJ), zaprezentował wystąpienie
zatytułowane Metoda i praktyka badania wzoru osobowego władcy
polskiego średniowiecza na przykładzie „Legendy obrazowej o
św. Jadwidze”. Rozważył on kwestie terminologiczne (tzn.
które z pojęć: wzorzec, model, ideał, jest najbardziej adekwatne,
gdy bada się problematykę wzorów osobowych). Prelegent,
zaproponował wnikliwą analizę źródłoznawczą jako metodę
konieczną w badaniu tego zagadnienia na przykładzie unikatowego dla
polskiej kultury okresu średniowiecza jakim jest iluminowany żywot
św. Jadwigi Śląskiej, ufundowany przez księcia Ludwika I
Brzeskiego w 1353 roku.
W
następnej kolejności Artur Wójcik (UJ), wystąpił z referatem pt.
Ikonografia władców Polski w „Kronice wszytkiego świata”
Marcina Bielskiego z 1551 roku, w którym prócz przedstawienia
problematyki dotyczącego pocztu drzeworytniczego władców Polski
zamieszczony w tym pomniku dziejopisarskim, zwrócił również uwagę
na kwestię braku nowoczesnych wydań krytycznych źródeł
narracyjnych dla okresu nowożytnego. Niezwykle ważną sprawą w
przeciwieństwie do źródeł średniowiecznych jest sposób
wydawania ilustracji, które pojawia się w nowożytnych
dziejopisach.
W
dyskusji referent wyraził opinię, iż badanie tych ilustracji
powinno odbywać się przy opracowaniu i inwentaryzowaniu
poszczególnych zasobów drukarskich. Słuszny wydaje się zatem
postulat kontynuowania wydawnictwa, zapoczątkowanego przez
Kazimierza Piekarskiego Polonia typographica saeculi sedecimi
zawierającego zbiory podobizn zasobów staropolskich tłoczni.W
drugim panelu piątkowych obrad, Krzysztof Ziomek (UJ), zaprezentował
temat Zespół heraldyczny na późnogotyckiej chrzcielnicy
kamiennej w kościele parafialnym w Bodzentynie. Referent podjął
zagadnienie heraldyki występujące na fundacjach, które tak de
facto są wątkami genealogicznymi.
W
rozprawie wyłoniła się hipoteza powiązania konkretnych herbów ze
chrzcielnicy z konkretnymi biskupami krakowskimi i kanonikami.
Następnie zebrani wysłuchali wystąpienia mgra Michała Klimasa
(UŁ), Sieradz w źródłach kartograficznych przełomu XVIII i
XIX w. Szczegółowa analiza i krytyka ikonografii.
Prelegent podjął z kolei zagadnienie użycia kartografii w
badaniach ikonograficznych. Panel zamknęło wystąpienie mgr.
Wojciecha Wasiaka (UŁ), Bronioznawstwo jako nauka pomocnicza
historii sztuki? O wzajemnych pożytkach archeologów, historyków i
historyków sztuki. W dyskusji do tego wystąpienia spore
wątpliwości wzbudziło zakwalifikowane bronioznawstwa jako nauki
pomocniczej historii sztuki. Pojawiło się pytanie w jaki sposób
klasyfikować nauki pomocnicze historii? Zwrócono uwagę na podział
NPH jaki zastosował Władysław Semkowicz, czyli podzielić je na
nauki pomocnicze historii oraz na nauki posiłkujące, w których
mogłyby się znaleźć bronioznastwo. W kwestii tej wypowiedział
się Z. Piech, który stwierdził, że z pewnością w niedalekiej
przyszłości powinna się odbyć dyskusja na ten temat.
Panelem
zamykającym obrady konferencji były dwa wystąpienia, które
znacząco odbiegały od tematyki konferencji, lecz oparte były na
interesującej analizie ikonograficznej herbów biskupów polskich.
Referaty Łukasza Kleszcza, Heraldyka polskiego episkopatu w
latach 1992–2012 na przykładzie herbów arcybiskupów oraz
Mateusza Małajowicza, Herby pasterzy archidiecezji krakowskiej
1925–2011, pokazały uczestnikom obrad problemy związane ze
współczesną heraldyką kościelną (czym jest sztuka heraldyczna i
tworzenie nowych herbów oraz funkcje herbów biskupich
współcześnie). Drugi z referentów podkreślił, że przez wiele
lat, heraldyka biskupia, zwłaszcza w czasach komunistycznych była
tematem nie podejmowanym przez badaczy, a co za tym idzie materia ta
czeka na szczegółowe opracowanie.
Na
zakończenie obrad konferencji organizatorzy podziękowali za czynny
udział w dyskusjach wszystkim gromadzonym na sali, a także
zapowiedzieli okazanie się materiałów pokonferencyjnych
Staropolska ikonografia a nauki pomocnicze historii, w którym
zawarte zostaną wygłoszone referaty, a także materiały związane
z działalnością Sekcji Nauk Pomocniczych Historii w roku
akademickim 2014/2015. Konferencję podsumował również dr hab.
Zenon Piech, prof. UJ, który w krótkim wystąpieniu podziękował
referentom za przygotowane referaty i wyraził opinię, iż pamięć
Profesora Krzyżanowskiego została godnie uczczona.
SigA
Komentarze
Prześlij komentarz